زغال‌سنگ، با قدمتی میلیون‌ساله، یکی از مهم‌ترین منابع تأمین انرژی در جهان است. با وجود تحولات گسترده در حوزه انرژی‌های نو، معادن زغال‌سنگ همچنان نقشی کلیدی در تأمین برق، سوخت صنعتی و مواد اولیه صنایع فولاد و سیمان ایفا می‌کنند. در این مطلب، نگاهی به وضعیت معادن زغال‌سنگ جهان، روندهای بهره‌برداری، چالش‌ها و آینده این صنعت خواهیم داشت.
ذخایر جهانی زغال‌سنگ؛ کدام کشورها پیشتازند؟
بر اساس آخرین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)، حدود ۱ تریلیون تن زغال‌سنگ قابل استخراج در سطح جهان وجود دارد. کشورهای دارای بیشترین ذخایر عبارت‌اند از:
- ایالات متحده آمریکا با بیش از ۲۴۰ میلیارد تن ذخیره، آمریکا بزرگ‌ترین دارنده ذخایر زغال‌سنگ جهان است.
- روسیه با حدود ۱۶۰ میلیارد تن، دومین کشور در فهرست است.
- چین، هند، استرالیا و آفریقای جنوبی نیز از دیگر قطب‌های بزرگ تولید و مصرف زغال‌سنگ به شمار می‌آیند.
کاربردهای زغال‌سنگ در صنایع
زغال‌سنگ به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود:
- زغال‌سنگ حرارتی (Thermal Coal): برای تولید برق در نیروگاه‌ها استفاده می‌شود.
- زغال‌سنگ کُک‌شو (Coking Coal): در صنعت فولادسازی نقش حیاتی دارد.
حدود ۴۰٪ از برق جهان هنوز با زغال‌سنگ تولید می‌شود. همچنین تولید فولاد بدون زغال‌سنگ کک‌شو در مقیاس صنعتی، فعلاً امکان‌پذیر نیست.
فناوری‌های نوین در استخراج زغال‌سنگ
جهان امروز با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در حال تحول در شیوه‌های استخراج و فرآوری زغال‌سنگ است:
- استخراج مکانیزه (Longwall Mining)
- اتوماسیون و رباتیک در معادن زیرزمینی
- پایش هوشمند ایمنی کارگران و تهویه معادن
- تصفیه پساب و کاهش آلایندگی با فناوری‌های سبز
این فناوری‌ها نه‌تنها بهره‌وری را افزایش داده‌اند، بلکه به حفظ سلامت محیط زیست و نیروی انسانی نیز کمک می‌کنند.
چالش‌های زیست‌محیطی و گذار به انرژی‌های پاک
با افزایش دغدغه‌های زیست‌محیطی، فشارهای جهانی بر کاهش مصرف زغال‌سنگ بیشتر شده است. کشورهای اروپایی و برخی ایالت‌های آمریکا برنامه‌هایی برای توقف کامل استفاده از زغال‌سنگ تا سال ۲۰۴۰ دارند. اما واقعیت این است که:
بسیاری از کشورهای در حال توسعه، به‌ویژه چین و هند، هنوز به زغال‌سنگ وابسته‌اند و برای توسعه اقتصادی به آن نیاز دارند.
در این میان، کربن‌زدایی از زغال‌سنگ (Carbon Capture and Storage - CCS) و استفاده از فناوری‌های کم‌کربن، فرصتی است برای همزیستی صنعت با محیط‌زیست.
ایران و جایگاه زغال‌سنگ در آینده انرژی
در ایران، ذخایر مهم زغال‌سنگ در استان‌های خراسان جنوبی، کرمان و مازندران قرار دارد. بهره‌برداری علمی و ایمن از این ذخایر، به‌ویژه در منطقه‌هایی مانند آق‌دربند سرخس، می‌تواند نقش مهمی در تامین سوخت صنایع و اشتغال‌زایی در مناطق مرزی داشته باشد.
زغال‌سنگ هنوز بخشی جدانشدنی از ساختار انرژی و صنعت جهان است. اگرچه آینده به‌سمت انرژی‌های پاک در حرکت است، اما مدیریت مسئولانه و فناورانه معادن زغال‌سنگ، می‌تواند پلی باشد میان توسعه اقتصادی امروز و پایداری زیست‌محیطی فردا.
منابع علمی:
- International Energy Agency (IEA) Reports 2023
- World Coal Association (WCA)
- Global Energy Monitor
- نشریه علمی Coal Age و Mining Technology